Hoewel trainer Erik ten Hag op de persconferentie voorafgaand aan Atalanta - Ajax hintte op weer een ander systeem, speelde Ajax gewoon weer in een 4-2-3-1 formatie. Wel waren er in balbezit andere rollen bedacht voor de backs, Perr Schuurs als inschuivende libero en nummer tien Dusan Tadic. Ook werd er voorin een hoop van flank gewisseld en zagen we Lassina Traoré als aanspeelpunt van achteruit.

Deze tactische wijzigingen leverde weer wat opvallende inzichten op bij het kijken naar de plots en statistieken. Een terugblik aan de hand van de passmaps, Expected Goals, halfspaces en Zone 14, verkregen via @11tegen11.

Passmaps
Atalanta staat bekend om het hoge druk zetten. De twee spitsen dekken de twee centrale verdedigers, de middenvelders spelen man-op-man en de backs dekken door op de backs van de tegenstander. Om dit te ontregelen was het de bedoeling om de backs van Ajax wat dichterbij André Onana te zetten en Schuurs (en soms Blind) wat dichter bij het middenveld.

Een opvallende opbouwvariant die niet zonder gevaar is, maar voor rust aardig werkte. Op deze manier kon de opbouw vaak toch van achteruit plaatsvinden, omdat de ruimtes voor de backs van Atalanta (Hans Hateboer en Robin Gosens) te groot waren om door te dekken. We zien daarom op de passmap een redelijk dikke lijn van Onana naar rechtsback Noussair Mazraoui, die opbouwend sterker is dan Nicolás Tagliafico en ook vaker in het spel werd betrokken.

Wanneer het Atalanta wel lukte om de opbouw van Ajax helemaal man-voor-man vast te zetten – of de Ajacieden de vrije man niet wisten te bereiken – was er altijd nog de mogelijkheid tot een lange bal op het fysiek sterke aanspeelpunt Traoré, die een meer dan prima wedstrijd speelde. We zien daarom ook een dikke lijn van Onana naar de Burkinese tank voorin. Dat was niet de enige manier waarop Traoré in het spel betrokken werd.

Op het middenveld speelt Atalanta – je raadt het al – felle mandekking. Een ander deel van het tactische plan van Ajax was om middenvelders Davy Klaassen, Ryan Gravenberch en Tadic zo te laten lopen dat de pass van achteruit naar Traoré over de grond mogelijk werd. Dit lukte slechts mondjesmaat, en vooral aanvoerder Tadic verzoop in de grote ruimtes die hij in dit systeem moest belopen. Om die reden kwam hij ook een stuk minder in het spel voor dan normaal.

Zoals vaste lezers van deze artikelen weten, staan de bolletjes op het veld voor de gemiddelde positie waarop spelers in balbezit komen. Dat David Neres en Antony allebei 'op tien' lijken te staan in deze passmap, komt omdat ze vaak van vleugel mochten wisselen. Antony begon op links, maar speelde ook grote delen van de wedstrijd aan de rechterkant. Maar er waren ook opvallend veel momenten waarop beide vleugelspelers aan dezelfde kant speelden, om zo een overtal te creëren rond de bal.

Dan de rol van Schuurs. Vroeger was de inschuivende laatste man eerder regel dan uitzondering bij Ajax. Danny Blind, Frank Rijkaard of Frank de Boer schoof van achteruit in om zo een vier-tegen-drie situatie te creëren op het middenveld. Omdat meer en meer teams zonedekking spelen, is dit een beetje uit de mode geraakt: de indribbelende verdediger loopt dan tegen een muur van vier man op en kan nergens heen. Tegen de mandekking van Atalanta was het een effectieve manier om onder de druk uit te spelen.

Vooral in de dynamische passmap (hieronder) komt deze rol van Schuurs mooi in beeld. Ook zien we dat Ryan Gravenberch weer een hele aanvallende rol had, steeds aanvallender naarmate de wedstrijd vorderde. Net als tegen Liverpool. De tank lijkt bij de jonge middenvelder wel regelmatig op te zijn na zeventig minuten. En de gaten op het middenveld in de tweede helft zijn niet in de laatste plaats op zijn conto te schrijven.

Expected Goals
Hoewel Ajax de eerste paar speldenprikjes van de wedstrijd uitdeelde (Antony, Tadic) was het Atalanta dat de eerste grote kansen creëerde. Dat gebeurde met name vanuit de omschakeling. Dat Ajax in de eerste helft twee goals maakte mag buitengewoon effectief genoemd worden. Behalve de penalty (dubieuze beslissing van scheids Skomina) en de goal van Traoré (goed gebruikt gemaakt van de ruimtes achter de backs van Atalanta) creëerde Ajax namelijk erg weinig.

In de tweede helft waren er meer schoten te bewonderen en werd het meer een heen-en-weer-wedstrijd. Aantrekkelijk voor de neutrale toeschouwer, maar voor Ajaxsupporters natuurlijk niet het beeld dat ze hadden willen zien, zeker niet met een ruime voorsprong op zak. Het blijft de vraag of Ajax er niet goed aan doet om met zo'n voorsprong iets minder aanvallend te spelen en de ruimtes kleiner te houden – met als bekendste voorbeeld natuurlijk... nou ja, dat voorbeeld kennen we.

We zien verder dat het aantal gecreëerde schoten in deze wedstrijd precies gelijk was en het aantal Expected Goals ook. Aan de afbeelding hieronder is te zien dat Ajax uit open spel vrij weinig wist te forceren en Atalanta, als je puur naar het veldspel kijkt, gewoon de veel betere kansen heeft gecreëerd over negentig minuten gezien.

Nam Ajax dan zulke goede spelhervattingen? Deels, maar deels is dit ook het gevolg van de makkelijk gegeven penalty, die meteen 0.76 Expected Goals in het laatje brengt. Vergelijk ook vooral de locaties van de schoten van de beide teams.

Zone 14 en halfspaces
Hét tactische vraagstuk van dit seizoen lijkt te worden wie nu de opvolger van Donny van de Beek is op tien. Nadat eerder Quincy Promes hier al in grote delen van wedstrijden was veranderd in een spookvoetballer kon dit keer Tadic zijn stempel niet drukken. Het is gemakkelijk om te wijzen naar individuele spelers, maar feit blijft dat het ook lastig is om uit te blinken als tien in het huidige 4-2-3-1 systeem van Ajax.

De enige speler die echt indruk maakte op deze plek is een paar maanden uit de running met een meniscusblessure. We doelen hier natuurlijk op Mohammed Kudus. Het lijkt voor Ajax cruciaal dat de wisselwerking tussen spits en nummer tien – die zo belangrijk was in het geweldige seizoen 2018/19 – weer in ere wordt hersteld. Veel passes uit Zone 14 kwamen dit keer uit het gedeelte dat dichter bij het middenveld ligt en niet van waar je ze het liefst zou zien: rond de zestien.

Onder Ajacieden was er veel discussie over de vraag of Antony of Neres wel op de goede kant begonnen. De 0-2 van Ajax viel weliswaar met een diepgaande Neres aan de linkerkant, maar de vraag is of Antony (minstens zo snel als Neres) die loopactie niet ook had gemaakt.

Feit is dat Antony het best lijkt te renderen vanaf de rechterkant. In de meeste wedstrijden waarin hij meedeed, trok het spel van Ajax ook naar die kant toe: medespelers voelen van nature aan dat als ze de bal aan Antony geven, het wel goed komt.

Tegen Atalanta liet de kleine vleugelflitser zien niet alleen een geweldige dribbel in huis te hebben, maar legde hij ook een paar keer vanuit de rechterbinnenkant een Ziyech-achtige bal op het hoofd van een medespeler in de zestien.

Hoewel ten Hag zowel tegen Liverpool als Atalanta een plannetje bedacht dat in grote delen van de wedstrijd werkte en Ajax niet één keer echt de mindere was, is de score toch slechts één punt uit twee wedstrijden. Voor overwintering in de Champions League is het is daarom van het allergrootste belang dat Ajax zes punten pakt tegen FC Midtjylland.

En omdat we Ajacieden zijn – en dus houden van diepte voor breedte – nog even de passmap van Atalanta. Gasperini's Atalanta speelt voetbal dat je kunt typeren als het tegenovergestelde van het Frank de Boer-voetbal: weinig passes tussen de centrale verdedigers, snel vooruit, maar zonder dat het gaat om blinde lange ballen.

Hoewel het waarschijnlijk nét te veel gebaseerd is op power en diepte en niet op techniek en creativiteit, zullen Ajacieden toch genoten hebben van het verticale spel van de Italianen. Met deze passmap als gevolg.